FÜTÜVVET KİTABI VE NİHAİ DEĞERLENDİRME
Sülemî’nin “Kitâbü’l-Fütüvve” adlı eseri, fütüvvet konusunda yazılmış en eski risâledir. Sülemî bu eserinde, fütüvvetin yüce bir makam olduğunu, yeryüzü anlamında “edim” kavramı kökü itibariyle Hz. Adem’den itibaren fütüvvetin başladığını, Hz. Muhammet’e fütüvvetle açık fetih verildiğinden bahsetmiştir.
Fütüvvet ahlâkının gereklerini bölümler halinde izah eden Sülemî;
“fütüvvet yoluna giren herkesin daima Hakk’ın gözetimi, himayesi, idaresi ve koruması altında olacağını belirtmekte ve fütüvveti, Allah’ın emirlerine uyma, güzel ibadet, her kötülüğü bırakma, zahiren ve batınen, gizli ve açık ahlâkın en güzeline sarılmadır” (Sülemî, 1977: 24) şeklinde tanımlamaktadır.
Sülemî fütüvvetnamesinde fütüvvet ehlinin manevi özellikleri olarak; Allah’ı tanımak, Allah’a yönelmek, hicret etmek, takva sahibi olmak, Allah’ı anmak, Allah’tan gafil olmamak, Allah için sabretmek, tevekkül ve rızkın Allah’tan olduğuna inanmak biçiminde ifade edilmiştir.
Ahîliğin nizamnâmeleri olan Fütüvvetnâmelere göre, teşkilat mensuplarında bulunması gereken vasıflar; vefa, doğruluk, emniyet, cömertlik, tevazu, ihvana nasihat, onları doğru yola sevk etme, affedici olma ve tövbeydi (Kazıcı, 1988: 541). Burgâzî fütüvvetnâmesinde, “Ahî’ye bir pîşe ve sanat gerekdür, ona meşgul ola. Eğer pişesi yoğısa ona fütüvvet değmez. Fütüvvet âna halâldür kim kesb kazana halâlden. Anun kesbi olmayıcak yidürmesi dahî olmaz.” denmektedir. Pîşe kelimesi iş ve meslek anlamında olup buradaki ifadeden de açıkça anlaşıldığına göre ahî mutlaka bir iş ve meslekle meşgul olmalıdır (Şeker, 2011: 87).
NİHAİ DEĞERLENDİRME
Ahi Teşkilatının çıkış noktası olarak fütüvvet, fütüvvetin esaslarını belirleyen fütüvvetnameler, bu teşkilatın meslek örgütü olma yanında bir maddi ve manevi eğitim kurumu olması, İslâm coğrafyasından Anadoluya teşkilatın yayılması, aynı zamanda bir başka koldan da Türklerin Anadolu’ya girişiyle Ahi Evran tarafından Ahi teşkilatı adıyla bir meslek örgütlenmesi biçiminde kurumsallaşması üzerine yapılan belirlemeler üzerinden şu değerlendirmeler yapılabilir:
*Ahi kavramı Türkçe cömert veya Arapça kardeş kavram köklerinden gelmektedir.
* Ahiliğin temelini fütüvvet oluşturmuştur.
* Fütüvvet kapsamında mesleğin gerekleri ve meslek erbabının özelliklerini ortaya koyan eserlere Türkçe’de risale, Arapça’da fütüvvetname denmektedir.
* Fütüvvetnamelerin esasını Kur’an ve hadisler oluşturmaktadır.
* Ahilik Anadolu’ya ilk olarak fütüvvet anlayışı biçiminde Anadolu Selçukluları zamanında 12. Yüzyılda İslam coğrafyasından, Abbasi Halifesi Nasır tarafından gönderilen elçiler kanalıyla girmiştir.
* Fütüvvet anlayışı İran üzerinden Ortaasya ve Kafkasya Türk topluluklarına ulaşmıştır.
* Türklerin Anadolu’ya göç etmeleri sürecinde Ahi Evran isimli maneviyat sahibi bir deri ustası Anadolu’ya gelerek Ahi teşkilatını kurumsallaştırmıştır.
* Ahi teşkilatı bünyesinde her bir mesleğin gerekleri belirlenmiş, mesleğe girenler belli koşulları taşımak suretiyle kabul edilmişler ve zaman içerisinde bu mesleki gereklilikleri öğrenerek aşama aşama ustalık düzeyine ulaşmışlardır.
* Ustalık sürecinde her bir aşamada kendine özgü ritüellerle bir nevi kabul ve taltif törenleri düzenlenmiştir.
* Ahilik teşkilatında mesleki eğitimin yanında manevi eğitime de büyük önem verilmekte olup, zaten belli koşulları taşıyanların girebildiği teşkilatta her bir meslek erbabı, manevi olgunluğa da erişecek şekilde yetiştirilmektedir.
* Bir takım olumsuzlukları tespit edilen meslek erbabı teşkilattan çıkarılmaktadır.
* Ahilik teşkilatı bu haliyle üyelerini maddi yani mesleki ve manevi anlamda yetiştiren bir mesleki eğitim oluşumudur.
KAYNAKÇA
Es-Sülemî, Ebu Abdurrahman Muhammed b. Hüseyin (1977). Tasavvufta Fütüvvet, (Çev. Süleyman Ateş), Ankara: AÜ İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Kazıcı, Ziya (1988). “Ahîlik”, TDV İslam Ansiklopedisi, C.1., İstanbul, ss. 540-542.
Küçük, Orhan (2021) “Mesleki Eğitim Modeli Olarak Ahilik: Fütüvvet Merkezli Bir Değerlendirme”, 2. International Symposium on Education and Change, 01-03 October 2021, Sakarya.
Küçük, Orhan (2021) “Ahiliğin Ana İlkelerinin Kültürel Temelleri: Kur’an Bakışı”, Ahi Evran International Conference on Scientific Research 30 November-1-2 December 2021 Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi, Fulltextbook Volume: 1, ISBN: 978-625-7464-55-0, pp. 78-88.
Şeker, Mehmet (2011). Türk-İslâm Medeniyetinde Ahîlik ve Fütüvvet-nâmelerin Yeri, İstanbul.
