Büyük melekler, başmelekler ya da mukarrebîn melekler diğer meleklere nazaran yüce makam sahibi olduğuna İbrahimi dinlerde inanılan meleklerdir. Her ne kadar, büyük melekler daha çok başlıca İbrahimi dinler olan Yahudilik, Hristiyanlık ve İslam'da işlenen bir konu olsa da bu İbrahimi olmayan dinlerde (örneğin Zerdüştîlikte) benzer kavramlar görülebilir.
Mikail ve Cebrail, Yahudilikte, Hristiyanlığın büyük kısmında, İslam’da ve Bahai dininde varlıkları kabul edilen iki büyük melektir. Protestanların bir kısmı Mikail’den başkasını büyük melek olarak kabul etmezler. Katolik ve Ortodoks dünyası, Tobit kitabında adı geçen Rafael’i (İsrafil) büyük melek olarak kabul ederler. Katolik Kilisesi, 29 Eylül gününü Mikail, Cebrail ve Rafael’i anma günü olarak kutlamaktadır (1921 ile 1969 arasında Cebrail için 24 Mart ve Rafael için 24 Ekim anma günü olarak kutlanırdı). Doğu Ortodoks Kilisesi 8 Kasım’ı bu büyük melekleri anma günü olarak kutlamaktadır (8 Kasım, Jülyen takvimine göredir. Eğer Gregoryen takvim kullanılırsa bu tarih 21 Kasım olarak kutlanmaktadır). İslam’da dört büyük meleğin adı zikredilir, bunlar Cebrail, Mikail, İsrafil ve Azrail’dir. Cebrail vahiy meleği, İsrafil Sur meleği, Azrail ölüm meleği, Mikail ise rızık ve yağmur meleğidir. Yahudilikte, Hanok kitabında Metatron "bütün meleklerin en ulusu" olarak zikredilir ancak bu bütün Yahudilikte kabul gören kanonik bir inanış değildir. Apokrif bir kitap olan 2. Esdras’ta Uriel’in adı büyük meleklerden birisi olarak anılmaktadır (2. Esdras 4:36 Zerdüştilik’te kutsal metinler, Ahura Mazda’dan doğmuş olan, Ameşa Spenta denilen altı büyük kudsi ölümsüz ruhtan bahsedilir.
Türkçe "melek" kelimesi, Arapça ملاك kelimesinden gelir. Bu kelimenin geçtiği bilinen en eski yazılı kaynak Kur'an'dır. Kur'an'da bu ismin geçtiği yerlere örnek olarak Al-i İmran 18, Enam 8 , Ra'd 13 ., İsra 95 . gösterilebilir.
Yunanca ἀρχάγγελος "arkhangelos" (arkh- "baş" + aṉgelos "melek") sözcüğü, dünyada yaygın olarak konuşulan birçok dilde, "başmelek" sözcüğünün kökenidir (Örneğin, İngilizce archangel, İspanyolca arcángel, Fransızca archange, Rusça архангел, Portekizce arcanjo). Yeni Ahit’te ἀρχάγγελος "arkhangelos" sözcüğü sadece iki yerde geçer. Bunlardan birisi, 1. Selanikliler’de: "Rab’bin kendisi emir verecek, başmelek seslenecek ve Allah’ın borazanı çalınacak. O zaman Rab gökten inecek. İlk olarak Mesih’e ait ölüler dirilecek." (1. Selanikliler 4:16 . Diğer bahsedilişi, Yahuda 9’da büyük melek Mikail hakkındadır: "Oysa Başmelek Mikail bile Musa’nın cesedi hakkında İblis’le çekişip tartışırken İblis’e küfretmedi, onun hakkında hüküm vermeye cesaret edemedi. Sadece, “Seni Rab azarlasın” dedi." (Yahuda 1:9 . Eski Ahit’te ise Mikail’den bahsedilen iki yerde, "melek" yerine "reis" (הַשַּׂ֣ר "haşşar") nitelemesi kullanılmaktadır. Bunlardan birisi Daniel 10’da "Fakat Fars ülkesinin reisi, yirmi bir gün bana karşı durdu; ve işte, birinci reislerden biri olan Mikael bana yardım etmeğe geldi; ve ben orada, Fars krallarının yanında alıkonuldum." (Daniel 10:13 . Diğeri ise Daniel 12’de geçer: "Ve senin kavmin oğulları için durmakta olan büyük reis, Mikael, o vakit kalkacak; ve millet olalıdan beri o zamana kadar vaki olmamış bir sıkıntı vakti olacak; ve o vakit senin kavmin, kitapta yazılı bulunan herkes kurtulacak."
Zerdüştilikte]
Zerdüştilikte, İbrahimi dinlerdeki büyük melekler inancına benzerlik gösteren bir inanış vardır. Ameşa Spentalar, yaratılıştaki konumları itibarıyla büyük meleklere benzerler. Ameşa Spentalardan her birisi, insanlar alemini ve ruhlar dünyasını korumak, onlara rehberlik etmek ve onlara ilhamda bulunmak için ölümsüz bedenlerde yerleşmişlerdir. Avesta, Ameşa Spentaların mahiyetini ve kökenini açıklar. Zerdüştiliğe göre, kainattaki dengeyi temin etmek için Ahura Mazda, ilk olarak kendisinden, cömert ruh Spenta Mainyu’yu yarattı. Bunun ardından Ahura Mazda, kendi özünden altı tane daha büyük ruh yarattı. Ardından bu yedi büyük ruhsal varlık, Ahura Mazda’ya maddi alemin yaratılışında yardım ettiler. Daha sonra Ahura Mazda, on altı bereketli bölgenin yaratılışına başladı. Bu yerlerden her birisi kendisinde yetişip yerleşecek insan topluluklarının gelişmesine katkıda bulunacak, her bölgenin kendisine özgü, bir fıtratla donatıldı. Ameşa Spentalar bu mübarek yerlerin korunması ve o bölgelerden yayılan nurla, bu her bir bölgenin insan topluluklarını Tanrı Ahura Mazda’ya kulluğa yöneltme göreviyle görevlendirildi. Tanrı’dan doğmuş olan ve onun zatından yayılan sıfatlar olarak da görülebilecek Ameşa Spentalar (ameşa "sonsuz" ve spenta "lütuf" anlamındadır:
Yahudilikte
İbranice’de melekler için מלאך melak tabiri kullanılır, "elçi" anlamına gelir. Yahudilikte meleklere Tanrı’nın elçileri ve çeşitli işlerle görevlendirdiği memurları olarak inanılır. Buna örnek olarak Ölüm Meleği zikredilebilir. Daniel kitabı gibi sonradan yazılmış kitaplara nispetle erken Yahudi dini metinlerinde meleklerden az bahsedilir. Bir tefsire göre, Tekvin 32’de bahsedilen, Yakup’un güreş tuttuğu kişi bir melektir. Lut’a gidip Sodom ve Gomora’nın başına gelecekler konusunda kendisine uyarıda bulunanlar da melektir. Danyal, meleklerden isimlerini zikrederek bahseden ilk Kutsal Kitap kişisidir. İlk defa Daniel kitabında meleklerden sistematik olarak bahsedilmiştir. Taberiyeli Şimon bar Lakiş’e (230-270) göre, meleklerin hususi isimleri Babil Sürgünü'nden dönen Yahudiler tarafından getirilmiştir.
Tanah’ta büyük meleklerden açıkça hiç bahsedilmez. Rabbani Yahudilikte ise belirli meleklerden belirli karakterleri ve görevleri ile bahsedilir. Bununla birlikte, Rabbani Yahudilikte melekler hakkında hiyerarşik bir sistem çıkarılmamaktadır. Merkava tasavvufunda ve Kabala’da Metatron meleklerin en büyüklerinden birisi olarak kabul edilir. Kendisinden Talmud’da kısaca bahsedilir. Genellikle, Merkava tasavvufi metinlerinde ismine rastlanmaktadır. Büyük Melek Mikail, bir savaşçı ve İsrailoğullarının savunucusu olarak görülür ve hususiyetle sevilir. Cebrail, Daniel kitabında anılmaktadır ve kısaca Talmud’da ve Merkava metinlerinin birçok yerinde geçer. Büyük melek ibaresinin açıkça ilk kullanıldığı metinler iki ahit arası dönem metinleridir (Örnek için bkz. 2 Esdras 4:36 Kabala'da on büyük melekten bahsedilir, her bir büyük melek bir sefira ile bağlantılıdır. Bu büyük meleklerin isimleri; Metatron, Raziel (kimi metinlerde Yofiel), Tsofkiel, Kamael, Rafael, Haniel, Mikael, Gabriel ve Sandalfon’dur. Hanok kitabının 20. babında, yedi gözetleyen melekten bahsedilir. Bunların isimleri Mikail, Rafael, Cebrail, Uriel, Sariel, Raguel ve Remiel. Ortaçağ Yahudi bilgini Musa bin Meymun, bir Yahudiliğe göre melekler hiyerarşisi oluşturmuştur.
Hristiyanlıkta
Yeni Ahit'te meleklerden yüzden fazla yerde bahsedilir, ancak "büyük melek" tabiri sadece iki yerde geçer. Bunlardan birisi 1. Selanikliler 4:16 .'dır, diğeri ise Yahuda 1:9
Roma Katolikliğinde
Roma Katolik Kilisesi, üç büyük meleğin adını kanonik olarak anmaktadır: Cebrail, Mikail ve Rafael. Bu üç melek her 29 Eylül tarihinde dini bir törenle yad edilir. Eskiden bir dönem bu üç meleğin her biri için ayrı bir tarihte anma ayini yapılırdı. Rafael'in adı Tobit kitabında geçer: "Ben Rafael'im. Tanrı'nın yüce katına çıkmak için her an hazır bekleyen yedi melekten biriyim." (Tobit 12:15 . 2. Esdras kitabı, (4. Esdras kitabı olarak da bilinir) Uriel’den bahsetmektedir ve eskiden Kilise Babaları tarafından çokça alıntılanan, Batı Hristiyanlığı’nda yaygınca bilinen bir metindi. Özellikle Ambrosius, 2. Esdras’dan çokça alıntı yapardı, bununla birlikte Katolik Kilisesi, 2. Esdras’ı hiçbir zaman kanonun parçası olarak kabul etmedi. Katolik Kilisesi, bazı apokrif metinlerde geçen Raguel, Sarakael, Remiel, İzidkiel, Haniel, Kefarel gibi isimlerin melek ismi olup olmadığı konusunda resmi bir tanıma yoluna gitmez (bu melek isimlerinin bazıları Hanok kitabında geçer)
İslam'da
İslam'da başlıca dört büyük meleğe inanılır:
· Cebrail (Arapça Cibril olarak da bilinir). Cebrail'in, Allah'ın insanlara yolladığı vahyi taşıyan melek olduğuna inanılır. Bunun başlıca örneği, Kur'an'ı Hz Muhammed'e nakletmesi ve ona Kur'an'ı nasıl okuyacağını öğretmesidir. Çeşitli hadislerde, Allah'ın mesajlarını peygamberlerimize ilettiği anlatılır.
· Mikail, yağmurun indirilmesi, rahmetin doğada tecelli etmesi ve gök gürültüsü gibi doğa olaylarını gerçekleştirmekle görevli melek olarak bilinir (bkz. Bakara 98 İsrafil. Sûr'a üfleyecek ve Kıyamet'i koparacak, ikinci üfleyişinde ölüleri diriltecek ve üçüncü üfleyişinde dirilenleri Mahşer Meydanı'nda toplayacak büyük melek olarak inanılır (Sur'a üfleme ile ilgili bkz. Hakka 13 Azrail'in kanonik olmayan kaynaklarda geçer. Hadislerde "Melekü'l-Mevt" (Ölüm Meleği) olarak anılır. Ölüm Meleği'nin kanonik adı bilinmemektedir. İslam aleminde yaygın olarak ismi Azrail olarak zikredilmektedir.
Başmeleklerle sıkça ortaya çıkan diğer melekler:
· Mâlik (Arapça "sahip" anlamına gelir). Bu büyük melek, Cehennem meleklerinin lideri ve Cehennem'in muhafızıdır. Zuhruf suresinde, Cehennem halkının ona "Ey Malik!" şeklinde nida edecekleri anlatılır (bkz. Zuhruf 77 . Tahrim suresinde geçtiğine göre Cehennem'de azapla görevliler, meleklerdir. Rıdvan, Cennet meleğidir. Kur'an'da adı geçmez.
· Hızır, zor durumda olanlara yardım eden bir melek. Bazı haberlerde baş meleklerin arasındaydı ama peygamber oldu. Hızır’ın melek olduğu iddiası pek taraftar bulmamıştır.
· er-Ruh, en yüksek cennetteki, ruhları koruyan bir melek.
· KAYNAK: Şule Korkmaz
