NİLİ, Birinci Dünya Harbi esnasında 1915 ile 1917 yılları arasında Filistin'de Osmanlı İmparatorluğu'na karşı mücadelesinde Birleşik Krallık'a yardım eden bir Yahudi casusluk ağıydı.
NİLİ, "İsrail'in Ebedî Olanı Yalan Söylemeyecek" manasına gelen İbranice "Netzah Yisrael Lo Yeşaker" ifadesinin kısaltmasıdır. James Srodes'in Filistin'deki Casuslar kitabında açıklandığı gibi, İngiliz Ulusal Arşivlerinde 1920'de yanlış dosyalanmış bir muhtıraya göre, İngiliz hükûmeti NİLİ kod adını "A Organizasyonu" olarak adlandırdı.
1915 Olayları esnasında grup, dönemin Yişuv liderliğine itiraz etti ve Ermeniler adına müdahale etmeye çalıştı.
Sarah Aaronsohn, erkek kardeşleri Aaron ve Aleks ve kız kardeşleri Rivka, dostları (ve Rivka'nın nişanlısı) ile beraber Nili'yi kurdu ve idare etti.
1915'te, daha grup operasyonlara başlamadan evvel, Türkler o zamanlar doğru olmayan casusluk şüphesiyle Feinberg'i hapse attılar. Feinberg casusluktan tutuklanıp Beersheba'da tutulduğunda, Yosef Lişanski Aralık 1915'te Nili'ye katıldı. Güneyde aktif olduğu için, Feinberg tarafından Atlit'te faaliyet gösteren Sarah Aaronsohn'a bilgi iletmek üzere işe alındı.
Mart'tan Ekim 1915'e kadar, bir çekirge salgını Filistin ve çevresindeki bölgeleri neredeyse tüm bitki örtüsünden arındırdı. Askerlerini beslemekten endişe duyan Türk yetkililer, dostları ve yardımcısı Avşalom Feinberg'in serbest bırakılmasını talep eden dünyaca meşhur botanikçi ve bölgenin önde gelen tarım bilimcisi Aaron Aaronsohn'a döndü. Çekirge istilâsına karşı mücadele eden ekibe ülke çapında hareket etme izni verilerek Osmanlı kampları ve asker mevzilendirmesi hakkında stratejik bilgi toplamaları sağlandı.
Grup aylarca İngiliz istihbaratı tarafından ciddiye alınmadı ve Aaron Aaronsohn ve Avşalom Feinberg'in Kahire ve Port Said'de iletişim kanalları kurma teşebbüsleri başarısız oldu. Aaronsohn ancak -Berlin ve Kopenhag yoluyla- Londra'ya geldikten sonra ve itibarı nedeniyle diplomat Sir Mark Sykesile işbirliği elde edebildi.
Sarah, Filistin'deki operasyonları Zikhron Ya'akov'dan teftiş etti.
Yürüyerek Mısır'a ulaşmaya çalışan Avşalom Feinberg öldürüldü, Yosef Lişanski yaralandı ama İngiliz hatlarına ulaşmayı başardı.
Şubat'tan Eylül 1917'ye kadar, buharlı yat Managem düzenli olarak Atlit yakınlarındaki Filistin kıyılarına yelken açtı. Lişanski, Nili bilgilerini toplamak ve Amerikan Yahudileri tarafından açlıktan ölmek üzere olan Yişuv'a gönderilen parayı geçirmek için kıyıya yüzdü. Ancak Alman denizaltılarının varlığı seferleri çok riskli hale getirdi ve grup posta güvercinlerine geçti.
1917 sonbaharında, bu güvercinlerden biri, bir hafta içinde Nili kodunu (İbranice, Aramice, Fransızca ve İngilizceye dayalı) deşifre edebilen Türkler tarafından derdest edildi. Netice olarak, Türkler casus ağını çözmeyi başardılar, bunun üzerine Yişuv ve Haşomer liderliği Nili'den ayrıldı. Nili üyelerinden Na'aman Belkind Türkler tarafından yakalandı ve grup hakkında bilgi verdiği bildirildi.
Ekim 1917'de Türkler, Zichron Yaakov'u kuşattı ve dört gün devam işkenceden sonra intihar eden Sarah da dahil olmak üzere çok sayıda kişiyi tutukladı. Diğer mahkûmlar Şam'da hapsedildi. Lişanski ve Belkind asıldı.
Beyt Aaronsohn'daki Zikhron Ya'akov'daki Aaronsohn evi, bir müze ve Nili Abidesi olarak korunmuştur. Zichron Yaakov'un batısında Givat Nili adında bir moşav var. Batı Binyamin bölgesinde yer alan Nili yerleşimi de Nili adını almıştır. İsrail'deki birçok cadde Nili adını taşıyor. Aralık 2015'te İsrail Postası, Nili'nin yüzüncü yılını özel bir pul basımıyla kutladı.
Kaynak: wikipedia
