Mustafa Kemal Atatürk'ün 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkarak başlattığı bağımsızlık mücadelesi, Türk milletinin azmiyle bugün de devam ediyor. Yeni Türk devletinin varlığı, 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması ile tescillendi. Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin ikinci döneminin toplanmasından sadece iki ay sonra, 13 Ekim 1923'te Ankara, Türkiye'nin hükümet merkezi olarak belirlendi.
Artık, yeni rejimin isminin ve devlet başkanının belirlenmesi gerekiyordu. O dönemde devlet başkanlığı görevini Türkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı olarak Mustafa Kemal Paşa yürütüyordu. Ancak, bazı yabancı ülkeler, Türkiye'deki yeni rejimin belirginleşmesini istiyordu.
27 Ekim 1923'te İcra Vekilleri Heyeti’nin istifası ve güvenilir bir kabine oluşturulamaması, duruma acil bir çözüm gerektirdi. Mustafa Kemal Paşa, 28 Ekim akşamı Çankaya Köşkü'nde düzenlediği akşam yemeğinde, “Yarın Cumhuriyet ilan edeceğiz” dedi ve bu kararı arkadaşlarıyla paylaştı. Yemek sırasında arkadaşlarının da onayını alarak, cumhuriyetin ilanı için harekete geçme kararı alındı.
Cumhuriyetin İlanı ve İlk Adımlar
Mustafa Kemal Paşa, o gece, İsmet Paşa ile 1921 Anayasası'nın bazı maddelerini değiştiren bir kanun tasarısını hazırladı. “Türkiye devletinin hükümet şekli cumhuriyettir” ifadesinin yer aldığı tasarı, TBMM’de oybirliğiyle kabul edildi. Cumhuriyetin ilanı, “Yaşasın Cumhuriyet” sesleri ve alkışlarla kutlandı. Bu, devletin yönetim biçiminin resmi olarak belirlenmesi anlamına geliyordu. Ayrıca “Egemenlik kayıtsız, şartsız milletindir” ilkesi de devlet yönetiminde temel bir ilke olarak benimsendi.
Cumhurbaşkanlığı seçimine geçildi ve yapılan gizli oylamada Mustafa Kemal Paşa, TBMM tarafından Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanı olarak seçildi. Konuşmasını “Türkiye Cumhuriyeti mesut, muvaffak ve muzaffer olacaktır” sözleriyle sonlandırdı.
Yeni düzenle, cumhurbaşkanı başbakanı atayacak, başbakan ise bakanlarını seçerek cumhurbaşkanının onayına sunacaktı. Bu değişiklikle Meclis Hükümeti Sistemi yerine parlamenter rejime geçilmiş oldu.
29 Ekim: Bir Milli Bayram
İlk hükümeti kurmakla İsmet İnönü görevlendirildi ve Fethi Okyar TBMM Başkanlığı’na seçildi. Türk halkı, 29 Ekim gecesi ve 30 Ekim günü cumhuriyetin ilanını coşkuyla kutladı. 26 Ekim 1924'te yayımlanan kararname ile Cumhuriyet’in ilanı, 101 pare top atışı ve çeşitli etkinliklerle kutlanmaya karar verildi.
Hariciye Vekaleti, 2 Şubat 1925’te 29 Ekim’in bayram olarak kutlanmasını önerdi ve teklif 18 Nisan’da kabul edildi. Böylece 29 Ekim, 1925 yılından itibaren “milli bayram” olarak kutlanmaya başladı.
Türkiye Cumhuriyeti, 2024 yılı itibarıyla 101. yaşını büyük bir coşku ve inançla kutluyor.
Fotoğraf: sosyal medya
