Kalandar terimi, Rumi takvime göre yeni yılın ilk ayını ifade eder ve bu gelenek, özellikle Trabzon ve çevresinde 13 Ocak'ı 14 Ocak'a bağlayan gece düzenlenir. Latincede "calendea" olarak geçen kelime, ayın ilk gününü anlamına gelir ve batı dillerinde "calender" şeklinde yazılarak "takvim" anlamına gelir.
Trabzon ve çevresinde Kalandar'ın ilk gününde, yöre halkı çeşitli etkinlikler düzenler. Rumi takvimine göre yeni yılın ilk gecesinde bazı evlerde özel yiyecekler hazırlanır, komşular arasında çanta atma geleneği yaşatılır. Çantaya uzun bir ip bağlanarak komşu kapısına bırakılır ve çantayı alan kişi, içindeki yiyecekleri hazırlayarak geri çeker. Bu sırada yüzünü boyar ve ilginç kıyafetler giyer, komşularının kendisini tanımaması için çaba sarf eder.
Kalandar geleneği üzerine araştırmalar yapan eğitimci yazar Gültekin Yücesan, bu geleneğin bir Rum geleneği olduğunu belirtiyor. Geçmişte bu topraklarda yaşamış olan Rumlar, Ermeniler, Lazlar, Gürcüler ve Hemşinliler gibi birçok halkın bu geleneği benimsediğini ifade eden Yücesan, 13 Ocak'ı 14'üne bağlayan akşamın Rumi takvime göre yılbaşı gecesi olduğunu ve bu geleneklerin zamanla sürdürüldüğünü açıklıyor. Kalandar geleneği, kültürel çeşitliliğin ve tarihi geçmişin bir izini taşımakla birlikte, bu özel günü kutlamak için yapılan etkinlikler ve komşuluk ilişkileriyle önemli bir kültürel zenginliği yansıtmaktadır.
KALANDAR GECESİ HAKKINDA DETAY
Kalandar, özellikle Trabzon ve çevresinde kutlanan geleneksel bir etkinlik olup, oyuncular arasında farklı görev ve rollerin yer aldığı bir ritüeli içermektedir:
1. Kemençeci: Doğal elbisesiyle kemençe çalarak türkü söyler ve horon oynatır.
2. Momoyer: Trabzon Rumcasında "ayı" anlamına gelen bir terimdir. Momoyer rolünü üstlenen kişi, farklı doğa hayvanlarını simgeler ve beline takılan çanlar, tırnaklar ve keleklerden oluşan armonisiyle oyuna renk katar.
3. Gelin: Kadın kılığına girer, yüzünü yaşmakla örter ve tanınmayacak kadar değişir.
4. Koruyucu: İki koncolos, koruyucu rolünü üstlenir ve ellerindeki tahta kılıçlarla gelini sarkıntılık yapanlardan korur.
5. Doktor: Belinde büyük bir ilaç şişesi taşıyan koncolos, oyunda doktor rolünü üstlenir.
6. Çantacı: Kalandar oyunlarının oynandığı evlerin kapılarından çanta ve çuval atarak içine yiyecekler koyar ve bu yiyecekleri oyuncular arasında paylaştırır.
Kalandar oyununun oynanışı sırasında Momoyer'in zincirinden tutan kişi, Momoyer'i horon halkasına katar. Oyun sırasında ölme-dirilme sahneleri yaşanır ve Momoyer'in ölü taklidi yaparken doktor müdahale eder. Oyuncular arasında ters yönde namaz kıldırma ve çanta atma gibi geleneksel şakalar da gerçekleştirilir.
Kalandar gecesinden sonra 14 Ocak günü gerçekleştirilen "Kalandar Kırma" adlı uygulamada, eve gelen ilk misafir veya kişi Kalandar'ı kırar. Uğurlu bir kişi gelirse, o yılın bereketli geçeceğine inanılırken, uğursuz biri gelirse aile işlerinde terslikler olacağına inanılır. Bu nedenle ev sahipleri, uğursuzluğu önlemek için sabahın erken saatlerinde bir kuzu veya dişi buzağıyı eve sokarak Kalandar'ı onlara kırdırırlar.
HABER MERKEZİ
