562 yılında yapımına başlanan bu köprü, hem tarihi hem de mimari açıdan önemli bir yapı olarak dikkat çekiyor. Ayasofya Camii ile çağdaş olan bu tarihi eser, pek çok araştırmaya ve tartışmaya konu olmuş bir yapıdır. 
Justinianus Köprüsü'nün Tarihi ve İnşa Süreci
Justinianus Köprüsü, 6. yüzyılda Doğu Roma İmparatoru Justinianus I tarafından, Sakarya Nehri üzerinde inşa edilmiştir. Ayasofya Camii ile aynı dönemde yapılan bu köprü, dönemin en önemli mühendislik projelerinden birini temsil eder. Bugüne kadar 12 kemer gözüyle varlığını sürdüren köprü, Batı Anadolu'nun en büyük Bizans eserlerinden biri olarak kabul edilmektedir.
Köprüyle ilgili en çok tartışılan konulardan biri, köprünün bir kanal projesinin parçası olup olmadığıdır. Bazı uzmanlar, Justinianus’un Boğaziçi'ni geçmek yerine gemiyle Anadolu'ya ulaşmayı hedefleyen bir kanal projesi planladığını iddia etmektedir. Ancak bu görüş, bilim dünyasında hala kesinlik kazanmamıştır. Pek çok tarihçi, bu yapıyı deniz liman köprüsü olarak tanımlar ve köprünün asıl işlevinin ne olduğunu çözmek için yapılan araştırmaların artırılması gerektiğini savunur.
Beşköprü Olarak Bilinen Yapı: Sırları Çözülemeyen Bir Eser
Halk arasında "Beşköprü" olarak bilinen Justinianus Köprüsü'nün sırları hala tam olarak çözülememiştir. Tarihçiler, köprünün yapımının sadece bir nehir köprüsü olmadığını, aynı zamanda farklı yapılarla desteklenmiş bir sistemin parçası olabileceğini öne sürmektedir. Köprü üzerindeki arkeolojik kazılarda, güney cephesinde sarnıç ve hamam kalıntıları ortaya çıkmıştır. Bu durum, köprünün sadece bir geçiş noktası değil, aynı zamanda çevresindeki yapılarla bir bütün oluşturduğunu göstermektedir.
“Ayasofya'yla çağdaş olan bir yapıdan bahsediyoruz”
Köprünün sırrının çözülemediğiyle ilgili bir çok rivayetin olduğunu aktaran Sakarya Uygulamalı Bilimler Üniversitesi (SUBÜ) Sakarya Sosyal ve Kültürel Çalışmalar Uygulama ve Araştırma Merkezi (SAKUM) Müdürü Dr. M. Alper Cantimer, “Doğu Roma ya da Bizans döneminden kalma çalışmalara baktığımızda elimizde önemli isimlerin çalışmaları var. Bunların ifadelerine bakıldığında Pachymeres, 13. yüzyılda burayı aslında bir deniz liman köprüsü olarak tanımlıyor. Diğer bir isim ise 9 ve 12. yüzyıl arasındaki diğer Bizans tarihçileri gibi burayı Beşköprü olarak tanımlıyor. Ama köprünün yapımının gerçekleştiği tarih aslında 6. yüzyıl. Yani Ayasofya'yla çağdaş olan bir yapıdan bahsediyoruz. Köprü üzerindeki tartışmalar günümüzde halen devam etmektedir. Saha araştırmasına çok daha yoğun bir biçimde ihtiyacımız vardır. Çünkü bu köprü Sakarya Nehri'nin üzerine mi kuruldu veya Sakarya Nehri var mıydı yapıldığı dönemde. Ama elbette köprünün yapılabilmesi için nehrin yatağının değiştirilmesi veya kısmen ya da daraltılması gerekmektedir. Sonrasında tekrar alınamamış mıdır? Yoksa çok daha ötesi bir hedefin bir parçası mıdır? Çok daha ötesi bir hedef dediğimizde de Anadolu içlerine uzanan bir deniz limanı ya da bir nehir limanının bir parçası mıdır? Sapanca Gölü ve Sakarya Nehri'nin birleştirilmesi gibi ihtimaller üzerinde durulmuş. Bunun en önemli sebebi olarak aslında Anadolu'nun içlerine bir donanmanın gönderilebilmesi ya da bir ticaretin yapılabilmesi. Çünkü geçmiş dönemlerden itibaren özellikle Afyon ve Kütahya tarafından gerçekleşen mermer ticaretinin denize ulaşabilmesi adına en uygun yolun Sapanca Gölü ve üzerinden devam edebilecek bir süreç olduğu tartışmaları vardır. Ama Sapanca Gölü'nün yüksekliğiyle Sakarya Nehri'nin yüksekliğinin birbiriyle örtüşmemesinden dolayı bu planlar uzun süre ertelenmiş. Ama sanırım en yoğun bir biçimde bunu denemeye çalışan ismi Justinian olarak tanımlayabiliriz” diye konuştu.
“Köprünün aslında tam olarak işleviyle ilişkili halen bilgi sahibi değiliz”
Köprünün Roma'dan günümüze kalan kıymetli bir eser olduğunu aktaran Cantimer, “Köprünün aslında tam olarak işleviyle ilişkili halen bilgi sahibi değiliz. Bilim insanlarının bu konu üzerindeki tartışmaları da devam ediyor. Köprü 429 metre uzunlukta. Yaklaşık 10 metre genişliğinde, 6 metre genişliğinde ayakları var ve 12 kemerden oluşuyor. Aslında Beşköprü ya da beşli bir sistemin, beşli bir köprü sisteminin parçası mı yoksa beş yaydan oluştuğu için mi Beşköprü deniyor? Bu arkeolojik araştırma ve yenileme çalışmalarında ortaya çıkabilecek unsurlar. Köprünün doğusunda hemen demiryolunun yan tarafında bir hamam ya da bir kilise kalıntısı ortaya çıkmış durumda. Başka müştemilatların olduğuna dair yerli halkın ya da bölge halkının söylemleri de var. Yakın zamanda ortaya çıkacaktır ve değerini artıracaktır diye düşünüyoruz köprünün. Çünkü köprü bulunduğu coğrafyayla çok uyumlu durmuyor ama Anadolu'nun batısında doğu Roma'dan günümüze kalan en kıymetli eserlerden bir tanesi. Bulunduğu coğrafyayla ilişkili, anlamını kazanabilmesi adına yoğun araştırmalara ihtiyaç olduğunu ifade edebilirim. Bunlar biraz da devrin liderlerinin bir ihtişam göstergesi olarak yapılan yapılar. Bu köprüde sanırım böyle değerlendirmek gerekir. Ama altında bir kilisenin varlığı, dehlizlerin varlığı, müştemilat koymak için mekanların varlığı bize köprünün kuruluş amacının birden fazla olduğunu düşündürüyor ama kesinleşmiş bir durumdan bahsedebilmek mümkün değil” şeklinde konuştu.
“Bir nehir limanının parçasıysa Adapazarı kelimesi anlam kazanacaktır”
2019 yılından beri restorasyonun devam ettiğini belirten Cantimer, “Bu bölgenin tarihi değerinin özellikle zenginleşmesi bizim için çok önemli olur. Eğer burası bir deniz limanının bir parçasıysa veya bir nehir limanının bir parçasıysa Adapazarı kelimesi anlam kazanacaktır bizler, bu şehrin yerlileri için. Çünkü Sapanca Gölü'nün tahliye akıntısı aslında Çark Deresi ve bu dere bir zamanlar bu şehrin içme suyu ihtiyacını karşılıyordu. Çark Deresi ile Sakarya Nehri arasında bir pazarın kurulduğunu düşünmek anlam kazanmaya başlayacaktır bizim için. Doğal bir restorasyon aslında 10-15 yıldan aşağı sürmez. Ama sanırım 2025 yılı itibari ile artık köprünün aktive edileceğine dair birkaç duyumum var” ifadelerini kullandı.
